Als de man het etablissement betreedt, zorgt niet alleen zijn fysieke verschijning, maar ook het daarbij passende stemgeluid, dat iedereen weet, dat hij er is. Vi Frank (Aruba, 1959): een luide groet hier een ‘bon dia’ daar, kortom mijn gesprekspartner is gearriveerd. Na enkele positieve recensies (o.a. van Wim Rutgers in De Amigoe), van zijn onlangs verschenen boeken ‘Damnatio ad Bestias’ (‘Veroordeeld tot de Beesten’, Papiamento) en ‘Outpost Alto Vista, and other Cosmic Horrors from Aruba’ (Engels) kunnen we niet om deze Arubaanse schrijver heen, die na een kort verblijf in de Verenigde Staten en een iets langer verblijf in Nederland, terug ‘in huis’ is. Na enkele jaren gewerkt te hebben in de Management Consultancy-sector, zijn liefde voor het thriller-genre (Frederick Forsyth, Ken Follett, Tom Clancy, John Le Carré) en Gothic Novels (Mary Shelley, Bram Stoker, Edgar Allan Poe, Howard Phillip Lovecraft), weer heeft opgepakt. “… Ja…ik schreef al vanaf mijn jeugd al verhaaltjes, gedichten, ach… niemendalletjes natuurlijk…” Gestimuleerd door verschillende mensen, die hij zijn recentere schrijfsels liet lezen, zette hij zich ertoe zijn verhalen serieus te bewerken en voltooien, hetgeen tot de recente publicaties heeft geleid.
Na mijn bescheiden opmerkingen dat zijn verhalen enigszins aanschurken tegen SF (Science Fiction), reageert Frank onmiddellijk: “… Dan heb je het of slecht gelezen of niet goed begrepen. Het is geen Science Fiction of Fantasieverhalen zonder meer. Ik zeg je, dat ik het over de dagelijkse werkelijkheid heb, mensen van vlees en bloed, die herkenbaar zijn als je onze Arubaanse samenleving goed bekijkt”. En: “…Ja, ik ben inderdaad geïnspireerd door het ‘H.P. Lovecraft fenomeen’, die zo’n honderd jaar geleden bekendheid verwierf en de wereld verbaasde met zijn grondregel ‘Humanity is not more or less an unimportant part of an uncaring cosmos, that could be swept away at any moment’. Waar zijn bijvoorbeeld de Dinosaurussen gebleven, die ooit over deze wereld heersten? Hups, een veeg en foetsie! Waarom zou dat het mensdom niet kunnen overkomen. Fatalistisch? Waarom? Realistisch bedoel je! Kijk naar de huidige COVID-ellende. Wie had hier een paar jaar geleden rekening mee gehouden? Nobody! Wellicht zijn we er deze keer nog goed van afgekomen. Ha.. Ha.. Ha..! Kijk, ik hou me aan de feiten en die garanderen ons echt geen eeuwig leven, Ja, dat sommigen hier zo hun eigen fantasietjes op los laten, alle respect voor hun wensdromen, ik heb er geen enkel bezwaar tegen, maar of het voor ons iets toevoegt aan de realiteit…”
Als kleine jongen heeft Vi al de spannende verhalen, via boeken en films gretig tot zich genomen. “… De Arubaanse en Venezolaanse Televisie bood weinig in mijn kinderjaren, maar ’s nachts werden er naast de normale actie-series ook horror- en griezelfilms vertoond, denk aan Bram Stoker’s ‘Dracula’…”. “…soms kon je daar meer over de werkelijkheid ontdekken, dan in mijn schoolboekjes…”. Met zijn onstuitbare woordenvloed gaat Vi Frank onverdroten voort: “…Angst is de grootste ellende van ons allemaal. Angst voor het onbekende….angst voor een onvoorstelbare toekomst…angst voor vreemde lui…” “…Door de eeuwen heen heeft de mens alle mogelijke rituelen, heiligen, Goden en nog meer bedacht, allemaal om die angst voor het onbekende te beteugelen. Maar laten we ons er nu maar bij neerleggen, we weten helemaal niet zo veel als we wel denken, al kunnen we tegenwoordig op vakantie naar de maan…” Moraliteit dan. Waar komt dat dan vandaan? Fatsoen? Rechtvaardigheid?… vormen die ook geen stuk van de menselijke werkelijkheid? Vi Frank repliceert onbewogen: “…Dit alles is slechts ontleend aan de menselijke fantasie. Er is geen historisch of ander wetenschappelijk bewijs voor dit soort verschijnselen, bovendien zijn dit soort begrippen aan heftige schommelingen en veranderingen onderhevig. Wat een paar eeuwen geleden doorging voor ‘slecht’, wordt tegenwoordig ‘goed’ genoemd. En wat in de ene cultuur een deugd is, blijkt in een andere een doorzonde. Het zijn menselijke verzinsels om de chaos om hun heen zin te geven; mensen komen nu eenmaal in miljoenen gradaties, net als de regenboog(vlag). Ik wil er zelfs aan toevoegen dat moraliteit etc. met kledinggedrag (mode) is te vergelijken. Constant aan het veranderen door de grillen van de mens, zie maar wat er nu in Afghanistan gebeurt. 300 jaar geleden was slavernij ook heel normaal, en de meesten die daar vies van waren, gingen tornen aan morele regels en waarden zodat het toch door de beugel kon (het zijn geen ‘echte’ mensen, bijvoorbeeld). Om Howard Phillip Lovecraft te citeren: “Don’t make the mistake of thinking that the cosmos gives a damn one way or the other about the special wants and welfare of mosquitos, rats, lice, dogs, men, horses, pterodactyls, trees, fungi, dodos, or other forms of biological energy.” De kosmos gaat zijn radioactieve straling niet aanpassen omdat de mens uitstapjes buiten de dampkring wilt maken.
Ben nu toe aan wat anders dan de dubbele espresso’s, die er tot nu toe door zijn gegaan. Vi Frank Junior bekijkt me met een te geamuseerde blik, vind ik. “Ho maar”, roep ik, “…moet eerst even bijkomen en je opmerkingen proberen ergens een ‘plekkie’ te geven..”. Frank blijft echter niet stil: “…Ach … moet je horen, natuurlijk vind ik bijvoorbeeld zo’n figuur als Adolf Hitler een afschuwelijk iets, maar dat is slechts mijn persoonlijke mening en wellicht ook die van jou, Maar verder heeft dat niets te maken met de realiteit van het heelal. De kosmos kent nu eenmaal geen geweten of moraal. Het ligt nou eenmaal aan ons als mensen het leven voor elkaar aangenaam te maken. Wees dus lief voor elkander…” Toch een goed mens, die Vi Frank, denk ik, maar zeker niet hardop! Mijn advies: lees zijn boeken niet als je bang bent in het donker, maar waag het avontuur, als je nieuwsgierig van aard bent, net als Vi Frank en ik.
Een kleine selectie uit reacties van lezers: “Vi zijn boek ‘Damnatio ad Bestias’ leest als een Scandinavische thriller. Hij raakt op meedogenloze wijze vele thema’s aan die op Aruba taboe zijn, zoals o.a. het kwaad dat mensen wordt aangedaan door juist diegenen die zij vertrouwen, en vele andere verborgen onderwerpen, die menigeen op ons ‘One Happy Island’ maar al te vaak graag in de doofpot willen stoppen.”~ Marlien Colina, Utrecht, Nederland. “Oh boy, what a thrill! Ik heb zelfs enkele wedstrijden van de Eurocup links laten liggen om het boek uit te lezen. Don’t get me wrong. ‘Damnatio ad Bestias’ is een (psychologische) thriller die zeer heftige onderwerpen uit de (Arubaanse) maatschappij naar voren brengt. Net zoals met een ui, pelt Vi het verhaal laag voor laag, en introduceert hij telkens een nieuwe dimensie. Heel realistisch geschreven, vaak humoristisch en tegelijkertijd toch heel triest allemaal. Het verhaal heeft me laten lachen, huilen, twijfelen, nadenken, en reflecteren. Het heeft bij mij vele emoties losgemaakt; net wat ik wil hebben bij het lezen van een boek.” – Michel van de Linden, Vlissingen, Nederland
“Een geweldig boek. Damnatio ad Bestias is heel intens allemaal en superspannend. Loved it! Ik ben onlangs weer begonnen met het voor de tweede keer lezen van dit boek …. vraag me niet waarom … zo goed is het gewoon“ – R. Richardson, Aruba
“Outpost Alto Vista is a frightening look into alternative universes. Vi Frank Jr. presents a collection of stories guaranteed to make you question the vast unknown. Creatively written and captivating psychological thrillers. Each story has a unique perspective into the subliminal mind or cosmic universes. With an easy flow to his words he guides you through horrifying dimensions that will leave you sleeping with one eye open.“ – H. Longhenry, Wisconsin, USA
ORANJESTAD — Leren over de pikante salsa tijdens een festival bomvol muziek, dans, film en nog veel meer. Cultureel entrepreneur Mirto Laclé organiseert zondag 22 mei voor de zevende keer ‘Sazon Cubano’ in Cas di Cultura. Dit keer genaamd ‘Van Son tot Salsa’.
door Anton Bohnen
Naast muziek, film en dans biedt Sazon Cubano 2016 in Cas di Cultura een ‘Caribische Markt’ en de oldtimers ontbreken dit jaar ook niet. Evenals de salsasaus met zijn verschillende ingrediënten, biedt Laclé zijn publiek een programma vol met een grote culturele diversiteit met als titel ‘Van Son tot Salsa’.
Pikante saus
‘Son’ een muziekgenre ontstaan in het oosten van Cuba, gepopulariseerd door Miguel Matamoros, een 19de eeuwse muzikant en componist uit Santiago de Cuba. In de jaren ’50 en ’60 verspreid en in New York (Spanish Harlem) opgepakt door Puertoricanen. De oorsprong van ‘Son’ gaat terug naar de tweede helft van de 19e eeuw, toen de Son ontstond uit een combinatie van invloeden van de Spaanse canción (liederen), gitaar, Afrikaanse ritmes en percussie-instrumenten. Verschillende plaatsen in Zuidoost-Cuba hadden invloed op het ontstaan van de Son. ‘Salsa’, de naam komt van een populair radioprogramma gesponsord door een fabrikant van pikante tomatensaus, is als sensuele dans pikanter dan de meeste andere Latijns-Amerikaanse dansvormen. Tegenwoordig zijn er verschillende manieren om Salsa te dansen: op de eerste tel (op de één; de zogenaamde Cubaanse, Casino, Puerto Ricaans of LA-stijl), op de tweede tel (de zogenaamde New York-stijl, nauw verwant aan de Mambo), op de derde tel (veel Antillianen dansen op de derde tel) of op de vierde tel (onder andere de Son wordt op de vierde tel gedanst), maar dit allemaal met linksvoor. Anders dan de Cubaanse, Casino, Puerto-Ricaanse, de LA- en de New York-stijl, die voor-achterwaarts in lijn gedanst worden, wordt de Colombiaanse salsa zijwaarts en ter plaatse gedanst, net zoals onder andere de Venezolaanse salsa. Bij de Colombiaanse salsa (Cali) wordt geen rust gehouden. De rust of pauze wordt vervangen door extra stappen.
Optredens
Tijdens het Sazon Cubano-festival kan men optredens verwachten van Robert Jeandor met zijn ‘Robert y su Solo Banda Show’, waarin hij Son, Guaracha, Boleros, Merengue en Calypso ten gehore zal brengen. Jeandor: “Het wordt een Caribisch & Creools muziekfeest”. Calin Bisip verzorgt met zijn ‘Caribbean Combo’ een klassiek Cubaans muziekprogramma. Scol di Baile Pachanga, onder leiding van Oslin & Jeanice Rueda, verzorgen een dansvoorstelling met paren die in de vorm van een wiel de Salsa dansen. En Samantha Westera en Vivian Maduro verzorgen met hun ‘Club di Movimiento’ een spectaculair dansoptreden. Op het grote scherm zullen films rond het thema ‘Son tot Salsa’ worden vertoond uit Cuba, Puerto Rico en Columbia. Kortom een programma vol culturele diversiteit en achtergrond, een Caribische Supermarkt: ‘Yo Soy Del Son A La Salsa’
Het programma zondag 22 mei aanstaande begint om 15.00 uur en duurt tot 19.00 uur. Tickets zijn, zolang de voorraad strekt, verkrijgbaar bij Cas di Cultura en bij Mirto Laclé via telefoonnummer 586- 8998 of 740-2044.
Boekpresentatie Millicent Smeets-Muskus donderdag 21 april in Biblioteca Nacional
Door Anton Bohnen
Begin 1900, dus voordat ‘de olie’ zijn intrede had gedaan, was geen welvarende periode voor Curaçao en Aruba. Veel inwoners moesten elders een inkomen verwerven, bijvoorbeeld op Cuba in de suikerproductie of in Venezuela. Kleinschalige landbouw en veeteelt op de eilanden boden onvoldoende rendement. Het is naar deze periode, waar Millicent Smeets-Muskus terugkeert in haar omvangrijke boek, dat vorig jaar verscheen onder de titel ‘Niemand wandelt ongestraft onder palmen’ (Opkomst en verval van het struisvogelpark ‘Albertina’ op de Curaçaose plantage Choloma (1912-1931).
De titel is ontleend aan een regel van de bekende Duitse schrijven en dichter Johan Wolfgang Von Goethe (‘Niemand wandelt ungestraft unter Palmen’ en verwijst naar het gegeven dat mensen die vanuit een gematigd klimaat (bijvoorbeeld Nederland) naar de tropen migreren blijvend hierdoor beïnvloed en getekend worden. Tevens impliceert deze titel dat een zonnig klimaat niet altijd een garantie is voor een zorgeloos bestaan.
Aan de hand van een viertal personages: dr. Peter Carl Theodoor Lens (een succesvol arts, 1964-1944), kapitein Lodewijk Lens (de broer van de eerder genoemde dokter Lens en zeer verdienstelijk cartograaf), Ida Bernhard (vrouw van Lodewijk en drijvende kracht achter het struisvogelpark op Choloma) en François Willem Lensvelt (de jonge assistant van Lodewijk Lens, die onder mysterieuze omstandigheden aan zijn einde kwam), schetst Millicent Smeets-Muskus een familiegeschiedenis op Curaçao begin 20e eeuw.
Deze rijk gedocumenteerde geschiedenis belicht niet alleen de sociaal-economische omstandigheden van die tijd, maar ook de opmerkelijke wederwaardigheden van deze familie onder moeilijke omstandigheden in dit tropisch klimaat. Ingredienten als struisvogelveren, romatiek en doodslag schijnen door de verhalen heen, die de schrijfster gebaseerd heeft op briefwisselingen, locale, nationale en internationale archieven en uitgebreid fotomateriaal, waarmee dit bijzondere boek is geïllustreerd.
De boekpresentatie vindt plaats hier op Aruba a.s. donderdag 21 april in de Biblioteca Nacional di Aruba en begint om 19.00 uur. Naast de schrijfster zelf zal ook Wim Rutgers, die een belangrijke redactionele bijdrage aan het boek leverde, het woord voeren. Naast deze voordrachten zal het programma verder omlijst worden met muziek en de vertoning van de Hollandse documentaire ‘Een Tropengraf, een Westindische overlevering’, waarin het leven (en de dood) van François Willem Lensvelt centraal staat. Drs. Mirto Lacle, organisator van deze avond, samen met de Biblioteca Nacional , zal optreden als master of ceremonies. De toegang is gratis en kaarten zijn verkrijgbaar bij de bibliotheek (tel. 582 1580) en/of bij Mirto Lacle (tel. 586 8998 of 740 2044).
ORANJESTAD — Migratie is zo oud als de mensheid zelf. Volkeren vertrokken en volkeren kwamen aan. Weersomstandigheden, economische motieven en onveiligheidsgevoelens vormden vaak een belangrijke reden om de koffers te pakken en elders een nieuw bestaan op te bouwen.
door Anton Bohnen
Migratie is als het ware een natuurverschijnsel dat zich veelvuldig in het verleden heeft voorgedaan en ook in de toekomst zal voordoen. Tegenwoordig heeft Europa te maken met de komst van grote groepen mensen uit onder andere Syrië en Irak die de onveilige situatie in eigen land ontvluchten. In het Caribisch gebied en Aruba in het bijzonder, waar trouwens migratie door de eeuwen heen een bekend en veel voorkomend verschijnsel is, hebben zich de laatste decennia veel mensen uit Latijns-Amerikaanse landen gevestigd. Vooral economische motieven zijn hiervan de reden. Er is een inkomen te verdienen in de toeristenindustrie. Ook de komst van de raffinaderij rond 1920-1930 veroorzaakte in het verleden op Aruba een migratiegolf vanuit vooral de andere Caribische eilanden. Andersom trokken in het verleden Arubanen naar elders, bijvoorbeeld naar Cuba om in de suikerindustrie te werken, toen het op Aruba begin vorige eeuw moeilijk was om aan de kost te komen. En nog altijd is er sprake van een zekere migratie naar Nederland en de Verenigde Staten.
Joden naar het Caribisch gebied
Minder bekend is dat ook een groep Serfadische Joden zich vier eeuwen terug vestigden in het Caribisch gebied. Afkomstig van het Iberisch schiereiland, Portugal en Spanje, werden deze bevolkingsgroepen geconfronteerd met het toenmalige ‘Katholieke Schrikbewind’ dat Spanje voerde. Zij voelden zich als Jood bedreigd en uit veiligheidsoverwegingen trokken deze groepen naar het noorden van Europa, waar een zekere mate van godsdienstvrijheid heerste en meer ruimte was voor de beleving van hun Joodse godsdienst. Zij vestigden zich vooral in Antwerpen en Amsterdam, waar zich al snel Joodse gemeenschappen ontwikkelden. Toen Nederland in het kader van zijn koloniale expansiepolitiek in Brazilië een enclave (Recife) veroverde en ging beheersen, trokken een aantal van deze Serfadische Joden naar Recife, het stukje Nederland waar Prins Maurits in opdracht van de West-Indische Compagnie de scepter zwaaide. Lang duurde dat niet, want de Portugezen, die Brazilië koloniseerden, maakten het de Nederlanders zo ongemakkelijk dat men uiteindelijk de enclave moest opgeven. Velen keerden terug naar Nederland, maar een aantal vestigde zich in Nieuw Amsterdam (het tegenwoordige New York), Suriname en op Curaçao en Aruba.
Keppel in de Cariben
Dat laatste stukje migratie wordt uitstekend belicht in een documentaire getiteld ‘Een Keppel in de Cariben’, geproduceerd door Tanja Fraai en Mike Ho-Sam-Sooi van de stichting We Connect. De documentaire gaat onder andere in op vragen als: ‘wat is je Joodse identiteit wanneer je daar vandaan komt?’ en ‘welke sporen zijn er nog in de Surinaamse en Antilliaanse gewoonten, taal en keuken?’ Op Aruba zijn de sporen van deze Joodse immigratie nog steeds terug te vinden. Namen als Maduro, Gonzales en Da Costa zijn ons niet onbekend en leven nog steeds voort op het eiland. Als wij elkaar een ‘bon siman’ wensen aan het begin van de week is dat oorspronkelijk afkomstig uit de Joodse traditie.
Cas di Cultura
De eerder genoemde documentaire van Tanja Fraai en Mike Ho-Sam-Sooi ‘Een Keppel in de Caribben’ zal aanstaande maandagavond 16 november centraal staan in een avondvullend programma dat begint om 18.00 uur en doorloopt tot ongeveer 21.00 uur. In deze bijzondere documentaire vertellen Joods-Caribische mensen over hun persoonlijke belevenis van het Joods zijn. Van Curaçaose zijde zijn dit onder meer: Bob Pinedo, Joëlle Joubert, Tamara, Ilena en Elizabeth Winkel, David Serphos, Jennifer en Paulette Smit, Maureen Levisson en de Arubaanse Mayra Paula en de familie Pieters-Gonzalez uit Aruba. Naast de integrale vertoning van deze documentaire zal er een eerbetoon zijn aan Willy Eugene Humbert van Eer, geboren in 1914, die in 1946 naar Aruba is gekomen en nog steeds (intussen dus 101 jaar) op ons eiland woonachtig is. Verder worden er vier muzikale iconen van Aruba in ‘the spotlight’ gezet, te weten Digna Lacle-Herrera, Maybelline Arends-Croes, Tica Giel en Carmen Herrera. De avond, inloop rond 18.00 uur en aanvang 18.30 uur, is georganiseerd door Mirto Lacle in samenwerking met Biblioteca Nacional, IPA, Cas di Cultura en stichting We Connect uit Nederland. Voor kaarten kunt u maandag overdag informeren bij de bibliotheek, telefoonnummer 582-1580, Cas di Cultura 582-1010 of Mirto Lacle 584-3100/740-2044. Vanwege de bijzonderheid van deze avond is de dresscode formeel.
Wie kent hem niet? Herkenbaar aan zijn altijd smetteloos witte out-fit en zijn enigszins schokkende stijl van voortbewegen: Carlito, Aruba’s Mobiele Snoepwinkel, ‘Carlito Sugar’.
Carlito op lokatie – Renaissance mall
Carlo Manuel Duval Sierra werd geboren in Santo Domingo en kwam samen met zijn moeder in 1999 naar Aruba. Hij volgde met goede resultaten zijn schoolopleiding en zijn ambities waren om door te leren voor advocaat. Voor zo’n dure opleiding ontbraken echter de benodigde financiele middelen en Carlito werkte een tijdje als barkeeper. Hij kreeg verkering en had het naar zijn zin op het eiland. Totdat, ongeveer 10 jaar geleden… Op een regenachtige dag, de straten waren nat en Carlito reed met zijn vriendin in de auto door de stad. Ze raakten betrokken bij een ernstig auto-ongeluk. Carlito’s vriendin was op slag dood en hijzelf zeer ernstig gewond.
Carlito raakte in een diepe coma, lag weken aan de apparatuur en werd kunstmatig in leven gehouden. De behandelende artsen hadden weinig hoop en gaven zelfs het advies ‘de stekker er maar uit te trekken’.
Carlito’s moeder wilde echter van geen opgeven weten. Ze raadpleegde andere specialisten en voelde zich gesteund. Ze wilde de moed nog niet verliezen en bracht uren door aan de zijde van Carlito in het ziekenhuis. Ze sprak tegen hem en liet merken dat ze er voor hem was.
Na 40 dagen gebeurde het mirakel. Een kleine beweging van zijn been en even later kwam nog heel flauw over zijn lippen het woordje “kusje”. Er was een klein wonder gebeurd. De wekenlange coma hadden echter wel hun tol geëist. Carlito moest van voren af aan beginnen met leren bewegen, praten, horen, ruiken, eten, denken, kortom met leven. Dankzij een tomeloze inzet van zijn moeder en met behulp van intensieve therapieën kwam hij er geleidelijk aan weer redelijk bovenop.
Tegenwoordig werkt Carlito als zelfstandig ondernemer en kennen we hem als de ‘lopende snoepwinkel’ van Aruba. We komen hem tegen op festivals en evenementen, en op druk bezochte plekken in de stad, waar hij zijn snoep te koop aanbiedt. Hij werkt van 10 uur ‘s morgens tot 6 uur ‘s middags, verplaatst zich al liftend van werkplek naar werkplek en is er trots op zelfstandig te zijn en niet afhankelijk van de sociale voorzieningen.
Hoewel de altijd in het glanzend wit geklede middenstander bij veel mensen een stuntelige en vreemde indruk maakt, weten degene die hem kennen, dat Carlito een normaal mens is, waar je een goed en verstandig gesprek mee kan voeren. Hij is een vriendelijke, spontane en meestal opgewekte man, die blijmoedig door het leven gaat.
Portret Carlito, geschilderd door Robert van Rooijen
Behalve dat hij nog steeds werkt aan zijn verdere herstel, zou hij ook heel graag zijn medewerking willen verlenen aan een Stichting of een Project, dat ten doel heeft jonge mensen te begeleiden en ondersteuning te bieden tijdens de moeilijke weg naar verbetering van hun dagelijks functioneren in de samenleving. Hij zou hen graag willen helpen door over zijn eigen ervaringen te vertellen.
Na onze gesprekken was ik zelf behoorlijk onder de indruk van Carlito’s moed en doorzettingsvermogen. Daar kunnen veel mensen nog een voorbeeld aan nemen. Carlito is niet alleen een actief medeburger, maar een inspiratiebron voor ons allemaal om met een positieve houding in het leven te staan.
Donderdag 11 september 2014 ontmoetingen Cuba – Aruba bij de Biblioteca Nacional Aruba
Door Anton Bohnen
ORANJESTAD — Nog geen honderd jaar geleden heerste er grote armoede op Aruba. Het was de tijd vlak voor de komst van de raffinaderij (in de jaren ’20) en lang voor de opkomst van het toerisme (nog later in de jaren ’60). Het levensverhaal van Hendrik Laclé, geboren in 1907 op Aruba, vormt een van de voorbeelden van de ingrijpende gebeurtenissen, die deze armoede veroorzaakte in het leven van menige Arubaanse familie.
door Anton Bohnen
Digna Laclé-Herrera, getrouwd met een broer van Hendrik vertelde ons dit verhaal en schetste de economische omstandigheden van die tijd, waardoor veel Arubaanse mannen hun heil elders moesten zoeken om het hoofd boven water te kunnen houden.
Slechte economische omstandigheden
Begin vorige eeuw en dus voor de komst van de olie op het eiland, was de economische situatie op het eiland ronduit slecht. Samenvallend met een zeer droge periode werden de toch al beperkte opbrengsten uit de landbouw en veeteelt minimaal. Terwijl vissers met moeite de eindjes aan elkaar konden knopen, moesten de Arubaanse mannen, bijvoorbeeld werkzaam in de landbouw, hun geld verdienen door op zoek te gaan naar gebieden waar op dat moment wel werk te vinden was. Men trok toentertijd naar onder meer Venezuela (suiker- en bananenplantages), Colombia (bananen- en koffievelden), Suriname (spoorwegaanleg), maar vooral ook naar Cuba. Daar hadden de Amerikaanse ‘suikerbazen’ dringend behoefte aan goedkope arbeidskrachten. En veel Arubanen vertrokken tijdelijk, met het idee spoedig weer terug te keren als de tijden beter werden op Aruba, naar de suikerplantages op Cuba. Echter, velen keerden pas veel later of helemaal niet meer terug.
“…In juni 1922 blijken op de plantages in Cuba nog tweehonderd Arubanen te zijn. Een vetpot was het er echter niet. Het loon is zo laag, dat men er bijna niet van kan leven, melden terugkerende arbeiders. Er is echter werk genoeg en daar gaan ze…“ (uit: ‘Aruba’, Dr. Joh. Hartog). Volgens Harry Lampes boek (‘Aruba Voorheen en Thans’): “…Wat een drukte, wanneer er een schip uit Cuba hier aankwam. Men zag dan de steiger overdekt met vrouwen uit alle hoeken van het eiland; zij stormden naar de stad om brieven op te halen van haar dierbare afwezigen…”
Staand (vnlr): Daniel Casilio Laclé Boch (zoon van Hendrik Laclé), Maria Elena Laclé-Sanchez (echtgenote van Daniel Casilio) en Mirto Laclé; zittend: Digna Laclé-Herrera (schoonzus van Hendrik Laclé.
Het verhaal van Hendrik Laclé
De armoede trof ook de familie Laclé op Aruba. En de nog maar 13-jarige Hendrik raapte alle moed bijeen en maakte de overtocht naar Cuba als verstekeling op een van de schoeners, die door de ronselaars werden gebruikt om hun Amerikaanse opdrachtgevers te kunnen voorzien van goedkope arbeidskrachten. Hendrik werkte een tijd op een suikerplantage, maar wist zich het vak zo eigen te maken, dat hij een eigen stuk grond kon gaan bewerken en dat groeide uiteindelijk uit tot een flinke ‘Finca’ (ranch op z’n Spaans), waar hij een gemengd bedrijf (landbouw en veeteelt) leidde.
Hij werd een welgestelde Cubaan en stond bekend als ‘El Holandes, El Doctor’. Dat ‘Doctor’ kwam doordat Hendrik geleerd had zijn beesten in te enten tegen ziekten en als hij daarmee het vee kon redden, dan kon dat voor zijn buren ook wel eens een uitkomst zijn bij ziekte. En zo werd er door menig Cubaan gebruik gemaakt van de diensten van ‘El Holandes, El Doctor’.
In 1957 was Hendrik weer even terug op het eiland. Daar was het nieuws over zijn verworven welstand hem vooruit gesneld en toen het gouvernement van zijn komst vernam, werd hij als een ‘held’ binnengehaald. Ook bood men hem toen – vanwege zijn kennis, ervaring en succes – een stuk grond aan op Aruba. Wellicht kon ‘meneer Hendrik’ daar iets moois van maken. Hij voelde daar wel wat voor, keerde terug naar Cuba en begon met het treffen van de nodige voorbereidingen. Echter, eind jaren ’50 van de vorige eeuw waren onrustige tijden voor de Cubanen. Fidel Castro, die een steeds grotere aanhang onder de bevolking kreeg, vormde een serieuze bedreiging voor de toenmalige Cubaanse machthebbers, die zich vooral gedroegen als zetbazen van het Amerikaanse bedrijfsleven dat op Cuba floreerde. Dit terwijl een groot deel van de Cubanen in armoede leefde en niet meeprofiteerde van de enorme winsten uit de suiker- en de toeristenindustrie. Fidels socialistische revolutie vormde voor Hendrik in meer dan één opzicht een ramp. Ten eerste werd het steeds moeilijker van het eiland weg te gaan, zeker als je veel geld bezat, en daarmee vielen zijn ‘Arubaanse plannen’ in het water. En ten tweede werd hij onteigend, zoals met al het privébezit op het eiland gebeurde. Een groot deel van de opbrengst van zijn bedrijf moest naar de staat. Van een zekere welstand belandde Hendrik in relatieve armoede. Ook de reguliere contacten met de familie op Aruba werden steeds moeilijker. Correspondentie werd onderschept en gecensureerd. Voor de familie zowel op Cuba als op Aruba, braken lastige tijden aan. Het cynische van het verhaal vormt bovendien nog dat na de machtsovername door Fidel Castro de Amerikaanse toeristenindustrie instortte, om niet lang daarna weer op te bloeien, maar dan op Aruba!
Ontmoetingen Cuba – Aruba
Donderdag 11 september begint om zeven uur ‘s avonds in de Biblioteca Nacional Aruba een ontmoetingsavond van, voor en met familieleden die een ‘Cubaans Avontuur’ hebben meegemaakt. Maar ook geïnteresseerden in deze moeilijke periode uit de nog jonge Arubaanse geschiedenis zijn natuurlijk van harte welkom. Behalve eerder genoemde Digna Laclé–Herrera, zijn ook kinderen van Hendrik Laclé aanwezig. Er wordt een documentaire vertoond over de migratie toentertijd, er is de gelegenheid vragen te stellen en met eigen verhalen te komen. De band Sazon Cubano zorgt voor de (Cubaanse) muzikale omlijsting. De avond wordt georganiseerd door Mirto Laclé (geen familie) in samenwerking met de bibliotheek. De toegang is gratis en voor meer informatie kunt u terecht bij Mirto op telefoonnummer 586-8998 of 740-2044.
Digna Laclé-Herrera, die zelf jarenlang in het onderwijs werkzaam is geweest, voor de AVP in de Staten heeft gezeten en nu actief is als dichteres / schrijfster schreef een Haiku geïnspireerd door het doorzettingsvermogen en de ondernemingszin van Hendrik Laclé:
Rond de kerstdagen opende Robert ‘Bob’ van Rooijen zijn galerie in de Renaissance Mall, recht tegenover Seaport Casino in Oranjestad. De galerie is dagelijks te bezoeken tussen 17.00 en 21.00 uur.
De schilderijen vormen een collectie van zo’n 50 stuks, die een doorsnee beeld geven van het Arubaanse landschap. Daarnaast vormen vogels, bloemen en astrologische voorstellingen van Rooijen thema’s voor zijn artistieke productie.
De expositie is een voorproefje van een uitgebreidere tentoonstelling, die vanaf 14 tot 30 april 2014 in de Biblioteca Nacional di Aruba te zien zal zijn.
Van de opbrengst van de verkoop van Robert van Rooijen’s schilderijen zal een gedeelte gaan naar Fundacion Siñami Paso pa Paso Aruba (Stichting Stap voor Stap leren Aruba).
“Grenzeloos enthousiast” en “multi-disciplinair, van alle markten thuis” en “sociaal-maatschappelijk betrokken”, zo typeren Stanley Dabian en Freddy Montoya, beiden werkzaam bij het Departamento di Cultura Aruba (DCA) drs. Mirto Laclé, winnaar van de Premio Nacional di Teatro 2012. Vanaf 2005 wordt deze Nationale Theaterprijs uitgereikt aan personen, stichtingen en/of groepen, die een bijzondere prestatie hebben geleverd op het gebied van theater. Elk jaar wordt de prijs uitgereikt op 27 maart, sinds 1961 door de UNESCO uitgeroepen tot ‘World Theatre Day’.
Theatergoep MASCARUBA (2005), Juby Naar, schrijver en acteur (2006), Amy Lasten, actrice (2007), Carmen Herrera, schrijfster en theaterdirecteur (2008), Oslin Boekhoudt, schrijver, acteur en regisseur (2009), Leo Tromp, voorzitter Amateur Theater (2010) en Vale Croes, cabaretier (2011) waren de prijswinnaars tot nu toe. In 2012 werd drs. Mirto Laclé, docent taal- en letterkunde bij het Instituto Pedagogico Arubiano (IPA) en cutureel entrepeneur, als prijswinnaar aangewezen vanwege zijn opmerkelijke bijdrage aan het tot leven wekken van de figuur Compa Nanzi, één van de belangrijkste cultuur-historische helden van het Caribische gebied. Met een serie evenementen, waarin niet alleen theater, maar ook muziek, dans, film en beeldende vormgeving ingrediënten vormen van zijn ‘Nanzi-projecten’, wist Mirto Laclé een breed en gevarieerd publiek te bereiken.
Mirto Laclé (prijswinnaar) & Stanley Dabian (Departamento di Cutlura Aruba)
Natuurlijk greep Laclé deze toekenning van de Theaterprijs aan om een nieuw hoofdstuk toe te voegen aan zijn, in 2007 begonnen cyclus van aktiviteiten rond de zo tot de verbeelding sprekende spin Compa Nanzi. Samen met het DCA, Biblioteca Nacional di Aruba, het IPA en Cas di Cultura zal Laclé donderdag 7 november vanaf ’s avonds 19.30 uur in Cas di Cultura, zijn publiek weer een gevarieerd programma aanbieden met sprekers, theater, dans en muziek, als hommage aan iedereen, die samen met hem de afgelopen jaren Compa Nanzi hebben neergezet en uitgebeeld. Het programma, samengesteld door drs. Mirto Laclé en zijn partner mevrouw Jenny Boezem in samenwerking met het Departamento di Cultura Aruba, omvat onder andere: dans door Scol di Movimiento, Sheila Payne (Curaçao) verhalenvertelster met muzikale omlijsting, Carmen Herrera met Grupo teatral Kibrahacha, Etty Toppenberg, guitarist en Grupo Rondalla, muziek.
Centraal in het programma zal het Departamento di Cultua Aruba (DCA) de Theaterprijzen overhandigen aan de winnaars van 2012, drs. Mirto Laclé en 2013. Voor 2013 zijn genomineerd: Atelier ’89, Tayer di Mimoterapia (Anali Cabrera Cancer Foundation & Patricia Tjon), Grupo Sabor Latino, Famia Tromp, Famia Luydens, Switch Foundation, Grupo di teatro I.O.T.E., Programa Camp 13 (Tele-Aruba), Lenie Jeandor (actrice, schrijfster), Benny Heinze (acteur en schrijver), Norman de Palm (producent), Ivone Spellen (actrice, schrijfster), Gloria Brice (actrice, schrijfster) en Teatro di Danza Arubano (Diana Antonette).
Kaarten voor 7 november zijn verkrijgbaar bij het DCA, tel. 5822185, Cas di Cultura, tel. 5821010 en Mirto Laclé, tel. 5868998 of 7402044. Cas di Cultura opent haar deuren op donderdag 7 november om 19.00 uur.
Presentatie donderdag 17 januari in Cas di Cultura
Al een aantal jaren wordt op Aruba aandacht besteed aan de verhalen van de spin Anansi of zoals wij hem beter kennen: ‘Compa Nanzi’. Deze verhalen, die met de komst van de Afrikaanse slaven ook in het Caribische gebied terecht zijn gekomen, vormen een tijdloze traditie in onze orale literatuur.
Dit jaar is het ook 60 jaar jaar geleden dat Nilda Pinto deze verhalen op schrift heeft gesteld, en deze Papiamentstalige bundel, ‘Cuentanan di Nanzi’ vormt voor zowel schrijvende als vertellende kunstenaars nog altijd een bron van inspiratie. Onlangs publiceerde Carmen Herrera haar eigen Compa Nanzi interpretaties in haar boek ‘Aventuranan di Compa Nanzi’, dat 10 maart vorig jaar aan pers en publiek gepresenteerd werd. En dan is er nu een DVD verschenen met Nanzi verhalen verteld door Arubaanse verhalenvertelsters, opgenomen vorig jaar in Cas di Cultura tijdens een Nanzi-verhalenfestival.
Emerita Emerencia, Arubaanse vertelster (ook op DVD)
Drs. Mirto Laclé en Jenny Boezem, beiden afkomstig uit het onderwijs vormen al jaren de grote motor achter de cyclus van Nanzi-aktiviteiten hier op ons eiland. Zo was er in 2008 “Con Compa Nanzi a drenta e cas di Dominee Baart na Aruba entre 1950-1956”, met als centraal thema de rol van Dominee Baart als promotor van de Nanzi verhalen. In 2010 volgt een uitgebreid Compa Nanzi-programma, waarin de Arubaanse première plaatsvond van een Papiamentstalige animatiefilm van de spin geproduceerd door Curaçaoënaar Herman ‘Manchi’ Pieters. En nu voegt Laclé met de presentatie van de DVD ‘Anansi Masters: The Story Continues’ een nieuw hoofdstuk toe aan hun Nanzi-projecten.
In samenwerking met Biblioteca Nacional di Aruba, Instituto Pedagogico Arubiano, Cas di Cultura en de Stichting Anansi Masters organiseert Mirto Laclé aanstaande donderdag 17 januari in Cas di Cultura de officiële presentatie van de DVD, omlijst met o.a. de theatervoorstelling ‘Nanzi en de Duivel’ door Grupo Teatral di Joan Danies.
Behalve de verhalenvertelsters die en te horen en te zien zijn op de DVD, worden een reeks van genodigden verwacht, waar onder de Minister van Onderwijs en Cultuur. Speciaal is ook de aanwezigheid van Amina Meeks-Blackwood. Zij is één van de opvallendste verhalenvertelster van Jamaica. Hoewel ze woonachtig is in Jamaica, treedt ze wereldwijd op met haar verhalen doorspekt met verborgen verwijzingen naar politieke en culturele items van het Caribische gebied.
Amina Meeks-Blackwood, een van de speciale gasten donderdag in Cas di Cultura
Het Nanzi-programma begint om 19.30 uur, de entree bedraagt 10 Afl’s en een ieder wordt verzocht in passende Nanzi-outfit te verschijnen!
Een gesprek met een kosmopoliet die het avontuur nooit heeft geschuwd
Een afspraak met ‘de dokter’ is toch nog snel gemaakt. Gewoon op de Kliniek, waar hij al jaren met enkele collega’s een orthopedische praktijk heeft en op steenworp afstand van het Oduber Hospital, waar hij zijn operaties verricht. De ‘struikelaars’, de ‘brokkenmakers’ en andere ‘ongelukkigen’ zullen hem ongetwijfeld een keer zijn tegen gekomen.
Als ik ga zitten op de plek aan zijn bureau, waar de patiënt geacht wordt plaats te nemen, wordt er net zo lang met de stoelen geschoven, tot we naast elkaar zitten. “ja, kijk, die afstand tussen patiënt en hulpverlener hoeft mij niet.” “Waarom?” vraagt hij. “Ik wilde dit eerst helemaal niet!”. Ik hou me stil. “nee joh, ik wilde natuurlijk piloot worden. En al op jonge leeftijd kreeg ik de kans om te vliegen. Ja, eerst met een zweefvliegtuig, hè. Het avontuur zoeken!”. “Niet dat ik per se van huis wilde, ofzo. Ik had het goed thuis. Mijn moeder was van Surinaamse afkomst, mijn vader had zijn roots in het voormalige Nederlands-Indië, dus mijn wereld was daardoor al een stuk groter dan alleen Nederland. Het avontuur kon ik nooit laten liggen. Als de kans zich voordeed om op pad te gaan, meldde ik me als eerste.”
‘You Can Agree With Me Or You Can Be Wrong’ lees ik op een bordje dat in zijn werkkamer hangt. “Ja, ja. Maar dat hangt daar op een plek, waardoor alleen ik het goed kan lezen, hè. De patiënten zitten er meestal met hun rug naar toe, haha.”
“Ik ben ook altijd blijven vliegen. En geef nog steeds les, dus als je belangstelling hebt?”. Ik hou me wijselijk op de vlakte. “Ha, muziek!. Mijn eerste plaatje was er één van de Everly Brothers. En zelf ook gespeeld, in de schoolband. Ik ken ‘mijn klassiekers’ denk erom.”
“Toen ik dus een keer de kans kreeg om met een schip van de KNSM, als leerling ladingklerk mee te varen en in Suriname terecht kwam bij Stoelman’s Eiland aan de Marowijnerivier en daar een tropenarts bezig heb gezien met zijn werk, onder primitieve omstandighedenx85.ja. toen ging er wel ergens een lampje branden.” ‘Je besloot dokter te worden en mensen te helpen’ opper ik voorzichtig. “Noux85ehx85.jax85.ehx85nee, natuurlijk ook wel, maar ik dacht toen, dat is nou een vak wat je overal ter wereld kan uitoefenen!” “Mijn opvoeding heeft me ook wel het nodige aan sociaal geweten meegegeven, hoor, maar een ambacht dat je waar ook ter wereld, onder wat voor omstandigheden dan ook, ja, dat gaf de doorslag.” Ik zeg niks. “En je bent ook zinnig bezig”, komt er dan nog achteraan.
“Sport? Heb ik altijd gedaan. Gevoetbald, geschaatst en wielrennen en dat doe ik nog regelmatig.” Ik ga rechtop zitten. “De Adelaar van Toledo?..Frederico Bahamontes natuurlijk?”
“Afijn, medicijnen in Utrecht dus. En tussendoor beziggehouden met archeologie en geschiedenis, wat me ook in hoge mate interesseert. Na mijn afstuderen ben ik al vrij snel naar het buitenland gegaan. Kenia, Lesotho, Malawi. En daar ergens onderweg heb ik mijn dochter geadopteerd. Ze zeiden daar tegen me, ‘dokter, dit kind móet u adopteren!’ en dat heb ik toen maar gedaan, hè.” “Het werk dat ik heb gedaan en nog steeds met veel genoegen doe, is teamwork. En dat ik dus ook één van de aantrekkelijkste kanten van het vak. Het resultaat is nooit de prestatie van één persoon. Meerdere mensen zijn er bij betrokken en leveren allemaal een essentiële bijdrage aan het welslagen van het karwei.” “Bloed? Ellende? Ja, daar wen je wel min of meer aan als je dit werk doet. En als je in Afrika hebt gewerkt en laatst ook weer toen ik op Haxefti was, na die verschrikkelijke aardbevingen, dan moet je toch onder alle omstandigheden, het zo goed mogelijk doen.”
“Pensioen? Nou ik hoop eerlijk gezegd dat het AZV me de kans geeft nog een aantal jaren door te gaan, hoor. Ik voel me nog lang niet oud genoeg om het rustiger aan te doen. Ik kan me nog een aantal jaren nuttig maken in mijn vak. Is het niet hier op Aruba, dan maar elders.”
Als ik een patiënt in de wachtkamer hoor, wil ik het gesprek afsluiten. Ik sta op, maar hij is nog lang niet uitgepraat. “Ken je Eelco Gelling. Man, wat een gitarist was dat. De Blues, hè.” Hij slaat me op de schouder en zegt tegen me “succes hoor” en tegen de wachtende patiënt “Komt u binnen, alstublieft”.
Onze man op Aruba 